Een groene zomer in Faia Brava, Portugal
Deze zomer wilde ik het natuurgebied Faia Brava beter leren. De planten en dieren, het beheer, en de organisatie van de activiteiten door de Associação Transumância e Natureza (ATN). Hier een tijdje leven met de mensen, helpen, en meemaken. Al 13 jaar ben ik vanuit Nederland betrokken bij dit gebied. Nooit kon ik er langer blijven dan enkele dagen. Mijn sabbatical van 3 maanden startte eind mei. Zo kon ik nog iets van de bloemenpracht te kunnen meemaken, en dan de hete zomer in. Dacht ik. Het liep even anders…
Terwijl in Nederland temperaturen rond de 30 graden regel zijn, stijgt het kwik hier niet boven de 21 graden. Zelfs in juni hebben we nog dagen gehad met maar 12° C, overdag! Rond 22 juni zelfs nog een stevige hagelbui!! Regelmatige regenbuien houden het land nat. De rivier de Côa, die midden door het reservaat loopt, voerde begin juli nog heel wat water af! In de kroeg is het koele natte weer het gesprek van de dag. Net als wij Nederlanders klagen de Portugezen ook graag over het weer, maar als ik doorvraag erkennen ze dat dit weer wel heel prettig is: Hollands weer.
Voor mij is deze Groene Zomer in Faia Brava een feest. Alsof je tegen de natuur zegt: nu mag je voluit gaan. Laat alles zien wat je als potentieel in je hebt. Het Portugese landschap, de schone omgeving, en de ongekende hoeveelheid soorten planten en dieren die alleen op het Iberisch schiereiland voorkomen helpen daar flink bij. Alle remmen los in de natuur, zou je denken.
Stromend water in de beken in juli
Deze week was ik met Abel en Zé – de uitvoerende rangers – mee het veld in. Zij konden nog steeds maaien door het natte koele weer. We startten weliswaar om 5.30 met werken, maar het gras was nog flink vochtig en gevaar voor brand was er niet. Abel komt al 20 jaar in het gebied maar nog nooit had hij in juli stromende beken gezien, volle poelen, uitbundig bloeiende planten, de rozemarijn zelfs al in een tweede bloei! We verwijderden de brem in drie grazige percelen met olijfbomen. De brem groeit uitbundig op land waar natuurbranden hebben gewoed, en is zelf ook een brandgevaarlijke soort. Vandaar dat brem op veel plaatsen kort gehouden wordt. Normaal wordt dat werk alleen in de winter gedaan, maar nu dus tot in juli. De beheerders zijn eigenlijk bezig met een inhaalslag, nadat ze vorige zomer van mei tot november druk waren met brandpreventie en -bestrijding.
Explosie van planten en dieren
De natuur zelf beleeft een ware explosie in Faia Brava. Kikkers, salamanders, padden, hagedissen, komen dit jaar in grote getale voor. Ook de insecten etende vogels zoals de roodkopklauwier, gierzwaluwen, en exotisch ogende vogels zoals de hop, wielewaal en recent ook de bijeneter zag ik opvallend vaak. Door al het groene gras zijn de garrano paarden en maronesa runderen minder aangewezen op de poelen waardoor die minder worden verstoord dan in een droge zomer. De maronesa runderen werden overigens apart gehouden om de verzorging van deze dieren te vergemakkelijken. Leverde een aardig plaatje!
Het hoofddoel in Faia Brava is de bescherming van op de kliffen broedende roofvogels en gieren. En juist de gieren hebben het bij koud weer moeilijk. Door kou en regen vliegen ze minder vliegen en krijgen hun jongen minder voedsel. De ATN biologen Armando en Sara troffen deze week meerdere zeer kleine jonge exemplaren aan van de vale gier. Ze verwachten de helft minder broedsucces dan in een normaal jaar. Wel logisch als je de gieren in een Hollands klimaat hun jongen laat grootbrengen.
Even wennen, ook voor de boeren
De zandwegen zijn minder goed bestand tegen dit weer. Toen het de laatste weken warmer werd, ontstonden ook flinke onweersbuien die hun sporen nalieten. In Faia Brava overal flinke erosiegeulen in de heuvelige zandpaden, die het terrein moeilijker begaanbaar maken. Twee keer maakte ik mee dat de brandweer een doorgaande asfaltweg moest vrijmaken van uitspoelend zand. De boer had met het ploegen duidelijk geen rekening gehouden met deze buiten en liet de voor loodrecht op de hoogtelijnen lopen, dus van hoog naar laag.
Toch speelden de boeren wel degelijk in op de groene lente. Vele boeren zaaiden in mei mais of sorgum in. En ook ATN had een kruiden mengsel met sorgum ingezaaid, te bevordering van de patrijzen en konijnen. Vorige week stonden de gewassen er nog steeds fris bij, en zag ik de eerste schapen in het maisveld van een boer grazen. Het weer creëert ook tegenslagen. De aardappeloogst van de kroegbaas in mijn dorp is door het onverwachte vocht grotendeels verloren gegaan. De hagel en zware regens hebben de olijvenbloesem flink beschadigd. Het is dus nog even spannend of we deze winter voldoende olijfolie gaan krijgen.
Klimaatverandering
Hier op het kantoor van ATN wijten de biologen deze onregelmatigheid aan klimaatverandering. De grootste verandering die zij zien is het steeds onvoorspelbaarder worden van het weer. Zo hadden ze hier in 2018 een warme zonnige winter en een koel nat voorjaar.
De veelal jonge mensen bij ATN vragen zich hardop af hoe Faia Brava beheerd moet worden om bestand te zijn tegen zulke grote variaties. Als de onvoorspelbaarheid groter wordt, is het bevorderen van robuustheid de beste remedie. Een systeem dat schommelingen kan opvangen. Herbebossing met natuurlijke soorten bomen, en meer water vasthouden zijn twee maatregelen die daaraan zullen bijdragen. Met steun van een LIFE project zijn de afgelopen jaren vele poelen aangelegd: goed als drinkwater voor grazers, voor biodiversiteit, als watervoorziening van beken, en als bluswater voorraad ter plaatse.
Het herstel van bos, gestart in 2004, is nu in volle gang. Sinds dat jaar plant ATN bomen aan en zaait eikels uit. Hoewel het succes erg gering is (1-5%) zie je het landschap toch langzamerhand veranderen. Kleine boompjes uit 2005 zijn nu uitgegroeid tot 3 m hoge bomen. Dat gaat dus langzaam maar wel gestaag.
In de ecologie is veerkracht (resilience) een veel gebruikt begrip. In Faia Brava krijgt dit begrip voor mij een concrete lading. Op de uitgemergelde granietgronden, die weinig water vasthouden ontstaat door de herbebossing langzamerhand een humuslaag, die water vasthoudt, en geleidelijk voedingsstoffen afgeeft. Na een regenbui blijven de beekjes in het bosrijke deel langer stromen. En zelfs onder zulke wisselende omstandigheden groeien de Steeneiken, kurkeiken en langs de waterlopen de Essen gestaag door.
Het is een voorrecht hier in Faia Brava mee te mogen bouwen aan veerkracht als antwoord op de onzekere klimaatverandering. Inspirerend, die Groene Zomer in Portugal!
Henk, voorzitter Natura Iberica.